Κ. Δεσποτόπουλος, Αναμνήσεις από τη Σμύρνη

Σελίδες από το βιβλίο ΑΝΑΠΟΛΗΣΕΙΣ (Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ) του σμυρναίου ακαδημαϊκού, πρώην Υπουργού Παιδείας κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ι. ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΥ.

Η Καταστροφή (της Σμύρνης) μου διέλυσε βάρβαρα το συναίσθημα της παιδικής αθωότητας… Η αρωματισμένη ατμόσφαιρα της Προκυμαίας με τη μεθυστική ομορφιά του περιβάλλοντος και με το φαντασμαγορικό θέαμα του δυσμικού ήλιου επάνω στις αλυκές της Φώκαιας υποκαταστάθηκαν στη συνείδηση μου από τη φρίκη της φωτιάς και του ολέθρου. Μέχρι και την εφηβική μου ηλικία η συνείδησή μου διατηρούσε τη ζοφερή ανταύγεια του πυρπολημένου μεγαλείου της Σμύρνης.

Σε αντίθεση προς την ανευμάρεια του βίου στα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς με διακατείχε συναίσθημα υπερηφάνειας για τη σμυρναϊκή μου καταγωγή. Κρατούσα
έντονα στη μνήμη, κρίσιμα για την παιδική αξιολογία μου, όσα μας δίδασκε στο μάθημα της γεωγραφίας ο δάσκαλός μας του Κιουπεντζογλείου Δημοτικού Σχολείου:
≪Σμύρνη, η ομορφότερη πόλη της Μεσογείου, νομός Αϊδινίου, με πρωτεύουσα τη Σμύρνη, ο ευφορότερος στον κόσμο, τα κεράσια του Νυμφαίου, τα καλύτερα στον κό-
σμο …≫. Και αναπολούσα με ανάμεικτα συναισθήματα, και σαν έρνηση κάπως και υπερνίκηση της προσφυγικής δυσπραγίας, την ευτυχισμένη και πρόσχαρη ζωή των πε-
ρισσοτέρων Σμυρναίων πριν την Καταστροφή, τις εορτές σε όργιο χλιδής και χαράς, ιδιαίτερα στην περίοδο των Απόκρεω (σελ. 26).

Το πρωί της επόμενης ημέρας φαινόταν η φωτιά να έχει ολοκληρώσει το έργο της. Η αρμενική συνοικία και όλες οι ελληνικές συνοικίες, δηλαδή το κύριο σώμα της Σμύρνης, είχαν γίνει σωρός ερείπια και στάχτες. Η τουρκική συνοικία, η εβραϊκή συνοικία και η συνοικία των Ιταλών, Άγγλων και Γάλλων είχαν μείνει ανέπαφες από τη φωτιά (σ. 30).

Η Ελληνική τότε Κυβέρνηση, διορισμένη και στηριγμένη από την υπό τον Πλαστήρα Επανάσταση του στρατού και του στόλου, δεν δίστασε να ενεργήσει ό,τι έπρεπε για τη διάσωση των γυναικοπαίδων έστω μόνον των Ελλήνων της Σμύρνης και της άλλης Μικράς Ασίας, χωρίς να φοβηθεί το δυσβάστακτο βάρος του δημιουργούμενου τεράστιου προσφυγικού ζητήματος. Αλλά έγινε τεχνικά δυνατή σε χρόνο σύντομο η σωστική μεταφορά των χιλιάδων αυτών εξαθλιωμένων ήδη προσφύγων, καθώς ο
Υπουργός στην προηγούμενη Κυβέρνηση Νικόλαος Στράτος είχε στείλει από τη Σμύρνη, δύο ημέρες πριν από την είσοδο των Τούρκων, τηλεγραφική εντολή με προσωπική του πρωτοβουλία στον Υπουργό της Εμπορικής Ναυτιλίας [Ι.] Λεωνίδα να διατάξει τα όπου γης ελληνικά εμπορικά πλοία να πλεύσουν αμέσως προς τα νησιά Λέσβο, Χίο, Σάμο, και έτσι βρέθηκαν εγκαίρως συγκεντρωμένα εγγύς της Σμύρνης αρκετά πλοία για να πα-
ραλάβουν και να σώσουν τα γυναικόπαιδα των Μικρασιατών Ελλήνων (σελ. 33-34).

Η κατάσταση της υγείας μας ήταν πολύ άσχημη και ιδιαίτερα του ενάμισυ έτους αδελφού μας. Και ο πατέρας μας αποφάσισε να διακινδυνεύσομε την προσπάθεια για
επιβίβασή μας σε πλοίο, έστω και αν κρατηθεί ο ίδιος, γιατί διαφορετικά θα πεθάνουν από την κακουχία τα παιδιά.
Με την άτεγκτη επιμονή του πατέρα μας επιχειρήσαμε την προσπέλαση προς τα πλοία. Εκείνος κρατήθηκε όμηρος. Η μητέρα και τα παιδιά επιβιβασθήκαμε στο εγγύτερο πλοίο, με δάκρυα για την κράτηση του πατέρα. Ήταν εκεί πλήθος ήδη παιδιά και γυναίκες, αλλά και θρήνος και οδυρμός για τους από τους Τούρκους κρατημένους άνδρες (σελ. 35).

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Μικρασιατική Ηχώ, Απρίλος-Μάιος-Ιούνιος 2015, αριθ. φύλλου 429, σελ. 7.