Χαμένες οι Πατρίδες;*
Του Βασιλείου Ν. Τατάκη
Η συμφορά του ’22 μπορεί, και για το δικό μας ακόμη ΄Εθνος που πέρασε από αλλεπάλληλες δοκιμασίες, να θεωρηθή πρωτογνώριστη. Και είναι, αν λάβωμε υπόψη μας το μέγεθός της και τα αποτελέσματά της. Μήπως όμως, όταν ονομάζωμε τις πατρίδες του ξεριζωμένου ελληνισμού χαμένες, κάνομε με τον χαρακτηρισμό αυτόν, χωρίς να το θέλωμε, ακόμη μεγαλύτερη τη συμφορά; Ο προσδιορισμός «χαμένες» εκφράζει κάτι το οριστικό, το τελεσίδικο. Είναι σωστό να τον αποδίδωμε σε ιστορικά γεγονότα, στη ζωή της ιστορίας;
Ας μου επιτραπή να επιμείνω στο ζήτημα τούτο, που το είχα θίξει και σε παλαιότερο άρθρο μου. ΄Εζησα και εγώ έντονα τον πόνο των αδελφών προσφύγων και δοκίμασα τα δεινά της συμφοράς και καταλαβαίνω όλο το βάρος που έχει η έκφραση «χαμένες πατρίδες», τις ελπίδες που διαψεύσθηκαν, την πικρή νοσταλγία, την έντονη αγάπη αλλά και τον πόνο για την πατρίδα που έχασαν, και πόσα άλλα για την προσωπική ζωή του καθενός· χαμένη η πατρίδα για τον καθένα προσωπικά, αλλά χαμένες και οι πατρίδες; Πρέπει στοχαστικά να διαστείλωμε τη ζωή ως φυσικό γεγονός από τη ζωή ως πνευματικό γεγονός, τη ζωή ενός ατόμου από τη ζωή της ιστορίας, του Έθνους. Η ζωή ως φυσικό γεγονός έχει για τον καθένα μας μια αρχή και ένα τέλος· άλλη όμως είναι η ζωή του πνευματικού γεγονότος, άλλη, με άλλα λόγια, η μοίρα της ζωής του ανθρώπου ως πνευματικού όντος, ως δημιουργού ιστορίας. Αυτός, όταν έχη νόημα και βαρύτητα, δεν χάνεται. Και πάλι άλλη η ζωή των ατόμων και άλλη η ζωή της ιστορίας, του Έθνους. Τα άτομα έρχονται και παρέρχονται· συνεχίζουν όμως κατά τη διάρκεια της ζωής των μια ιστορία, την ιστορία του ΄Εθνους των, την αναπλάθουν, την αναδημιουργούν, αν μπορούν, της επιθέτουν τη δική τους σφραγίδα και την παραδίνουν στους νέους.
Ευτυχώς έχει πια γίνει κατανοητό στην εποχή μας ότι η διαδρομή της ιστορίας δεν ακολουθεί τη φυσική αιτιοκρατία, όπως πήγαν να πιστέψουν τον περασμένο αιώνα. ΄Εχει τη δική της ιδιοτυπία η ιστορία, που οφείλεται στο γεγονός, ότι είναι έκφραση της δράσεως ενός πνευματικού όντος, του ανθρώπου. Μας λέγει λοιπόν η ιδιοτυπία της ιστορίας ότι κάθε ιστορικό γεγονός, ενώ είναι ανεπανάληπτο, δεν είναι ποτέ οριστικά, τελειωτικά κλειστό. Από τη στιγμή που επιτελείται ένα ιστορικό γεγονός, ενσωματώνεται στον κορμό της ιστορίας και ζει μέσα στην ιστορία και με την ιστορία· με άλλα λόγια επαφίεται στη μνήμη του ΄Εθνους. Δεν είναι λοιπόν από την άποψη τούτη χαμένες οι πατρίδες· και δεν πρέπει να θεωρούνται χαμένες. Εξαρτάται από όλους τους ΄Ελληνες — ιδιαίτερα από τους αδελφούς πρόσφυγες — με ποιο περιεχόμενο και νόημα, με πόσο πλούτο θα ενσωματωθούν οι πατρίδες στη μνήμη του ΄Εθνους, θα διατηρηθούν στη ζωή και θα κινήσουν σε δημιουργική ενέργεια.
* Απόσπασμα από το ομότιτλο άρθρο του αοίδιμου πανεπιστημιακού καθηγητή Βασιλείου Ν. Τατάκη (Σινετί Άνδρου, 1897 — Αθήνα, 1986). Αναδημοσιεύεται από την εφημερίδα Μικρασιατική Ηχώ (αριθ. φύλ. 33, Αθήναι, Δεκέμβριος 1961, σ. 1) ως απάντηση στους κύκλους εκείνους που μιλούν και γράφουν για τις «χαμένες πατρίδες» του Ελλήνων της Ανατολής..
